BİR İLETİŞİM ARACI OLARAK MEKAN
MEKANIN İLETİŞİMİ
İLETİŞİMDE MEKAN
Başdiyakoz Claude Frollo şöyle der: “İşte bu öldürecek onu, kitap binayı öldürecek” … Matbaa mimarlığı öldürecektir. Hugo’nun romandaki mimarlık anlatısına göre, matbaacılıkta kullanılan dizgi harflerinin icadına kadar mimarlık “insanlığın büyük kitabı” idi. Kolektif varoluşun kaydı ve anıtıydı. Aslında mimarlık yazının bir türüydü: Her kabartma taş bir harfti; her sütun başının bir anlamı vardı; ahşap ve taştan dile getirilmiş harfler ve sözcükler, topluluğun arşiviydi…
Örneğin Süleyman’ın Tapınağı, kutsal kitabın cildinden ibaret değildi, kutsal kitabın bizzat kendisiydi. Dolayısıyla kelam, binada mazruftu, ama imgesi –tıpkı bir mumya mezarındaki insan figürü gibi– zarfın üzerindeydi.
Cousins M., 2021, “Çirkin: Üçüncü Bölüm”, Çeviri: Akın Terzi, Skop Dergi, Sayı 19, Erişim Tarihi 07.02.2022
Mekan bir ileti midir yoksa iletinin biçimi midir? Mekanın bir aidiyeti var mıdır? Mekanın hafızası var mıdır? Mekanın kimliği nasıl oluşur? Mekan bir gösterge midir?
Mekan bir sosyolojik, politik, toplumsal, fiziki, algısal, ideal, yapıyı tanımlamasının yanı sıra, “içerik/biçim“ bağlamında bir sözdür, bir kendiliğinden veya tasarlanmış bir metindir. Bu sözün, metnin kime ait olduğu, hangi dönemde ve kime söylendiği önemlidir. Bir yapıyı, kuruluşu oluşturan/oluşturulan tüm öğeler, metnin anlaşılmasını sağlar. Mekanda sözcükler, kurgunun, mimari elemanların ardında gizlidir. Ancak, bu durum mimari mekanın bir metin olarak okunmasını ya da kurulmasını engellemez. Kurgunun ardındaki içerik, işaretler ve göstergeler aracılığı ile anlamı kurar. Mekanın bir metin olarak okunması, aynı zamanda özün/içeriğin keşfedilmesi anlamına gelmektedir.
Bir sosyolog için mekan bir kabuktur; sardığı kimliğin veya kimliklerin dıştan görünümüdür. Bir mimar için kovuktur; sığındığımız korunduğumuz ve mutluluk veya mutsuzluk anılarını biriktirdiğimiz. Tarihçi için toplumsal hafıza depolarıdır, tarih mekanların içine saklanan zamanlardır. Sanatçı için sanatını var eden bir boşluktur konumlanmaya ve konumlandırmaya ihtiyaç duyan. İletişim uzmanları mekanı gösterge kurucusu olarak tanımlar; her türlü apolitik/politik yaklaşımları, güncel ve popüler olanı onlara mekan metinleşerek okutur.
Mekan tarihsel süreç boyunca pek çok medeniyette, çeşitli işlevleri yüklendi; mekan ve onun yüzleri bir kitap gibi bugünden daha güçlü bir anlatıcı ve iletişim aracı olarak işlev gördü. Dinlerin hikayeleri, yönetenlerin iktidarları mekan üzerinden okundu. Bir iletişim aracı olarak yüceliğin, güzelliğin bilgeliğin, iktidarın gücünü güçsüzlüğünü iletti. Adeta geçmiş zamanların bir hikaye anlatıcısı idi. Victor Hugo matbaa ve mimarlık arasındaki ilişki üzerine “kitap, mabedi öldürecek.” diyerek mimarlığın yok oluşunu imler. Matbaanın kitabı seri ve çokça üreterek halka metinleri çoğaltılmasıyla, mimarlığın iletişim aracı işlevinden kopuşuna dikkat çeker.
Modern zamanların başlangıcında yüzyıllarca üstlendiği görevin ürettiği “anlam taşıyıcılığı” işlevi, “az çoktur” manifestosuyla üstünden bir yük gibi atılıverdi. Ancak bu süreç çok uzun süremedi ve mekan eski iletişim aracı olma işlevini hatırladı. Bu hatırlayış iyi ve kötü sonuçlara neden oldu. Toplumsal hafıza mekanın hatırlayış olmasını tartıştı ve modern zamanlara ait olan bellek mekanlarını kavramını oluşturdu. Ancak mekan neoliberal politikalarda bir güçtü, yükselerek gücün tanımlanmasına, çoğalarak ve büyüyerek doğanın yok edilmesine ve sonuçta politik kararların göstergelerine dönüştü. İllegal mekanlar fakirliğin ve yoksulluğun açığa çıkarılmasına, rantın, kontrolsüzce büyümenin yegâne yuvası haline geldi.
Günümüz mekanı yeni durumlar ve yaklaşımlarla yeniden tanımlanıyor. Sanal mekanlar çoğaltılmış gerçekliğin mekanları gibi. Ancak mekan hala tartışma konusu olmaktan pek de uzaklaşmadı. Bu tartışmalar tüm ölçekteki tasarımcıları, sanatçıları, sinemacıları, anlambilimle uğraşanları, iletişim bilimcilerini, sosyologları, psikologları, sosyo-politik çalışanları, politika üreticilerini kapsar ve sorumluluğa davet eder.
Bu kongre çalışmasında, yukarıda açıklanan biçimiyle mekan kavramı disiplinlerarası bağlamda tartışılacaktır. Mekan bu çalışmada mimari bir disiplin bağlamından daha geniş bir bağlamda okunmalı ve çalışılmalıdır. Araştırma konusunun baş aktörü bir iletişim aracı olarak mekan olacak ve aşağıdaki başlıklarda tartışılacaktır.
Konu Başlıkları
- Politik İletişim Olarak Mekan
- Tarihi Mekan Toplumsal Bellek ve İletişim, Toplumsal Bellek ve Mekanın İdeolojik Olarak Kullanımı
- Anlamı Kuran Mekanlar
- Sanal Dünyanın İletişimi Olarak Mekan
- Animasyonda mekan tasarımı, dijital oyunlarda mekan
- Mekan Sosyolojisi
- Mekanın Bireyselleşmesi Bağlamında Yeni İzleyici, Mekan- Toplum İlişkisi
- Sanat Üretimi ve Mekan
- Sanatın Konusu Olarak Özel ve Kamusal Mekan, Sanat Yapıtı ve Mekan İlişkisi, Mekana Özgü Sanat Üretimi, Sinemasal Mekan
- Pandemide Mekan ve İletişim